Groentepaleis Roeselare

Het tuinbouwlogistieke hart van West-Vlaanderen heeft straks een nieuwe blikvanger. Begin 2017 start de bouw van Dakserre Inagro en in de eerste helft van 2018 gaan de deuren open voor telers, onderzoekers en het brede publiek. Het gebouw, in de volksmond al ‘het groentepaleis’ genoemd, wordt een trotse sculptuur van glas en staal op het dak van een veilinghal aan de ring van Roeselare. Het ontwerp van Van Bergen Kolpa Architecten combineert stedelijke ontwikkeling met innovatieve tuinbouw.

Dakserre Inagro wordt het grootste voedselonderzoeks- en demonstratiecentrum van Europa op een dak. In dit geval: op de betonnen sokkel van veilinghal REO (Roeselare En Omstreken, de moestuin van West-Vlaanderen). Met dit ambitieuze gebouw verbindt opdrachtgever Inagro zich aan de logistieke sector èn de hernieuwde belangstelling van de consument voor de herkomst van voedsel. Voor het Rotterdamse Van Bergen Kolpa Architecten is het een buitengewone uitdaging. Het gebouw moet het functionele symbool worden van voedselproductie in de stad, intensief ruimtegebruik, circulair energie- en watergebruik en duurzame glastuinbouw.

Multidisciplinair team

Van Bergen Kolpa Architecten is in 2000 opgericht door Jago van Bergen en Evert Kolpa. Het bureau richt zich internationaal op opdrachtgevers en stakeholders die duurzame gebouwen en steden ambiëren en streeft daarbij naar ‘een balans tussen programma, landschap en natuurlijke bronnen’. Dit heeft al geleid tot projecten als Greenport Westland-Oostland, Metropolitan Food Valley in Beijing (China) en de Food Expo Building in Doha (Qatar). Werk van Van Bergen Kolpa is tentoongesteld op de Architectuur Biënnale van Sao Paulo. Het bureau ontving prijzen en nominaties waaronder de Prix de Rome, Charlotte Köhler Prijs, World Architecture Award en Hedy d’Ancona Prijs. Maar dit was allemaal Spielerei in vergelijking met deze opdracht. ‘We hebben aan het ontwerp gewerkt in multidisciplinaire teams van experts’, aldus Jago van Bergen. Specialisten op het gebied van tuinbouw, kassenbouw, klimaat en constructie, werkzaam voor onder andere Meta, Wageningen UR Glastuinbouw, Smiemans en Tractabel Engineers, werden erbij gehaald voor het hoogst haalbare resultaat. Maar dan heb je ook wat. Om precies te zijn een gebouw van 9.500 m2 ‘met spectaculaire zichtrelaties op de wijde omgeving en de stad’, voorzien van hightech onderzoeksfaciliteiten voor de teelt van groente en fruit. De onderzoeksruimtes worden omringd door een educatieve routing voor het brede publiek. De skyline van Roeselare zal nooit meer dezelfde zijn.

Prachtopdracht

Toen Jago van Bergen hoorde dat hij de aanbesteding en ontwerpwedstrijd van de Vlaamse Bouwmeester had gewonnen, was hij dolblij. Logisch. Zo vaak gebeurt het niet dat je als gespecialiseerd bureau een grote opdracht mag realiseren die zo mooi aansluit op je doelstellingen. Van Bergen Kolpa Architecten wil de verbinding tot stand brengen tussen voedselproductie, architectuur en stedelijke ontwikkeling. Dat paste precies in deze aanbesteding. Gevraagd naar zijn missie en visie haalt Van Bergen de demografische ontwikkeling van de wereldbevolking erbij: ‘De helft van de wereldbevolking leeft in de stad en die ontwikkeling zet door. De globale trends van bevolkingsgroei en verstedelijking leiden onherroepelijk tot meer vraag naar voedsel in de stad. De consument wil ondertussen weten waar het voedsel vandaan komt en wil dit ook terugzien in zijn directe omgeving. Steeds vaker verbouwen mensen ook hun eigen groente, zoals we zien in allerlei stadslandbouwprojecten. Al die trends zien we terug in dit ontwerp.’

Onderzoek en ontwikkeling

Voor opdrachtgever Inagro (een Vlaams onderzoeksinstituut voor land- en tuinbouw) wordt de dakserre een speeltuin voor onderzoek en ontwikkeling. Hoe bijvoorbeeld gedijt groente op de eerste etage? Dat is een belangrijke onderzoeksvraag. Heeft de groei ‘op een dak’ invloed op de vatbaarheid voor ziektes? Hoe reageren plantjes op veranderende buitentemperaturen en windsnelheden? Vragen waarop nog geen antwoord beschikbaar is. Het onderzoek splitst zich uit naar bladgroentes (sla, andijvie, spinazie en kruiden) en vruchtgroentes (tomaat, paprika, komkommer en aubergine). Op temperatuur reageren ze verschillend. Ook wordt ervaring opgedaan met bouwkundige aspecten zoals de extra belasting van kasconstructies op betonnen daken. De leerpunten zijn nuttig voor andere tuinbouwprojecten. Immers: tal van nieuwe kansen dienen zich aan, ook in verticale richting. Daarvoor moeten we de indeling van het gebouw erbij halen. De dakserre bestaat globaal uit drie onderdelen. In het futuristische gebouw is naast de afgeschermde onderzoeksruimtes en het publieke bezoekersgebied (met zalen, een auditorium en proefkeuken) een verticale gevelserre geïntegreerd. In deze dubbelhoge kas van 12 meter mag het publiek zich vergapen aan innovaties op het gebied van verticale teelt. Hoewel er inmiddels veel kennis over verticale tuinbouw voorhanden is, ontbreekt het nog aan praktijkvoorbeelden. De dakserre kan een nieuwe impuls geven.

Stad kan voller

Uiteraard was ook duurzaamheid een belangrijk aspect van het ontwerp. Van Bergen: ‘Dit gebouw is alleen al duurzaam vanwege de ligging in de stad, waardoor besparingen worden gerealiseerd op het gebied van logistiek en transport: de productie gaat van de eerste etage naar de veilinghal op de begane grond.’ Duurzaamheid zien we ook terug in het feit dat de ruimte verticaal en dus intensief gebruikt wordt. Wat betreft duurzame techniek: het kassencomplex wordt verwarmd door restwarmte van de buren (de stadsafvalcentrale). Verder gaat er geen druppel water verloren. Hemelwater wordt opgevangen aan de voet van de gevelserre. Het water wordt voorgezuiverd met een rietfilter en opgeslagen in vijf tanks van 300 m3 voor hergebruik. Jago van Bergen vindt het overigens opmerkelijk dat ze nu juist in België zo’n grootschalig onderzoeksgebouw voor de teelt van groente en fruit gaan realiseren: ‘Het is toch frappant dat wij al vijftien jaar met architectuur voor voedsel aan de weg timmeren in Nederland en nu in België dit project mogen uitvoeren? Alle lof voor de Belgen! Maar is Nederland niet beroemd om zijn innovatieve tuinbouwsector? Ik durf de stelling aan dat Nederland onvoldoende in de gaten heeft dat de toekomst van onze voedselproductie in de stad ligt. Het Westland stagneert. De productie daar heeft zijn plafond bereikt. De Nederlandse steden vol? Nee hoor, het kan veel voller, groener, leefbaarder en gezonder.’

Tekst: Ton Verheijen

Dit artikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL nummer 4 van 2016