Hart van Hoograven, Utrecht

Hart van Hoograven is het centrumgebied van de gelijknamige naoorlogse wijk in Utrecht. Met sloop en vervangende nieuwbouw wordt hier de typische problematiek van een naoorlogse wijk aangepakt. Het percentage eengezinswoningen en duurdere (koop)woningen wordt opgeschroefd om zo ook sociaaleconomisch sterkere huishoudens aan de wijk te binden. Het complexe nieuwbouwproject van De Zwarte Hond waarmee dit wordt gerealiseerd, geeft een nieuw gezicht aan de voorheen verpauperde wijk.

De Utrechtse Opgave (DUO)

In 2001 sloot de gemeente Utrecht samen met de woningcorporaties een akkoord, dat bekend staat als De Utrechtse Opgave (DUO), waarin vernieuwing van de bouw- en woontechnisch verouderde woningen in de naoorlogse wijken centraal stond. Vooruitlopend op deze opgave heeft Utrecht haar tien naoorlogse wijken cultuurhistorisch in kaart gebracht. Na de annexatie van grondgebied van Jutphaas kon in 1954 de eerste grote samenhangende naoorlogse uitbreiding van Utrecht van start gaan, de wijk Hoograven.
Het stedenbouwkundige plan komt uit de koker van C.M. van der Stad, die onder meer met de Rotterdamse tuinwijk Pendrecht ervaring had opgedaan. Het grote stadsdeel Hoograven is opgebouwd uit overzichtelijke hoven. Deze stedenbouwkundige opzet van rechthoekige stempels met groene binnenterreinen, de zogenaamde ‘celvormige bebouwing’, is later in Kanaleneiland en Overvecht op een meer fabrieksmatige wijze herhaald, maar in Hoograven is de gevreesde eentonigheid vermeden door elke stempel door een andere architect uit te laten werken. Daarvoor werden klinkende namen uitgenodigd als G. Th. Rietveld, S.J. Wouda, J. Bedaux en R.H. Fledderus.

Het wonen is ondergebracht in blokken eengezinswoningen en vrijstaande woonflats. Nadrukkelijk zijn in deze wijk van meet af aan ook groenvoorzieningen in de plannen opgenomen. De gemeentelijke landschapsarchitect B.J. Galjaar ontwierp de binnenterreinen als semipublieke tuin en verbond de twee buurtparken door groenstroken en singels. Deze singels slingeren van noord naar zuid en scheiden de verschillende buurten terwijl ze tegelijkertijd samen met de groene randen het verbindende element van de wijk vormen.

Herstructurering van de woningvoorraad

Sinds het midden van de jaren negentig zijn gemeente, bewoners, woningcorporaties, lokale ondernemers en andere partijen bezig met het maken van afspraken over verbeteringen in Hoograven om het lage rapportcijfer van bewoners voor de beleving, het onderhoud van het groen en de schoonheid van de openbare ruimte omhoog te krijgen. Nadat vier van de tien Utrechtse naoorlogse wijken van rijkswege het predikaat Vogelaarwijk kregen, heeft de gemeente daar zelf Hoograven aan toegevoegd. Hoewel de wijk inmiddels niet meer tot de ernstigste probleemwijken van de stad behoort, heeft Hoograven nog steeds te kampen met een hoog percentage laagopgeleiden, werklozen en mensen met weinig toekomstperspectief.

Van de bijna drieduizend woningen in Hoograven behoort het merendeel tot de goedkope sociale huursector. Een van de grootschalige projecten om daar verandering in te brengen is ‘Hart van Hoograven’, de transformatie van een van de twee centrumgebieden van de wijk. Een deel van de sociale huurwoningen, voornamelijk portiekflats van drie lagen zonder lift van de architecten Fledderus en Schulte uit 1956, maakt plaats voor koopwoningen en appartementen om zo ook de sociaaleconomisch sterkere huishoudens aan de wijk te binden.

Op basis van de cultuurhistorische informatie over de oorspronkelijke opzet van de wijk is geprobeerd om in het nieuwe stedenbouwkundige ontwerp van de gemeente zoveel mogelijk voort te borduren op de bestaande structuur. Opnieuw is gekozen voor stroken woningbouw rondom een binnenhof, alleen ditmaal in de vorm van grondgebonden woningen. Het ingrijpende project behelst de sloop van enkele honderden woningen, de nieuwbouw van evenzoveel koopwoningen en appartementen en een uitgebreid winkelprogramma (3850 m2).

Naast wonen en winkels voorziet het plan in parkeergelegenheid, een gezondheidscentrum, een buurtcentrum en een groengebied. Aan de noordkant van de ’t Goylaan, de belangrijkste oost-west route door de wijk die de aansluiting vormt op de ringweg, is een hoog stedelijk volume toegevoegd met winkels en appartementen. Het gezondheidscentrum en buurtcentrum komen aan de zuidzijde van deze brede weg. Boven een plint met de maatschappelijke voorzieningen worden hier ook appartementen gerealiseerd. De singel met de waardevolle groenstrook aan weerszijden, die het project aan de oostzijde begrenst, is verbreed en doorgetrokken naar de overzijde van de ’t Goylaan.

Heldere vormentaal

Door de centrale ligging van de nieuwbouw is niet alleen de stedenbouwkundige opzet, maar ook de architectonische invulling van cruciaal belang. Om architectonische samenhang in het omvangrijke project te brengen, zijn slechts twee kleuren baksteen toegepast, een textuurrijk paarsrood en een gemêleerde bruingrijze handvormsteen. De kleuren en het materiaalgebruik zijn terug te vinden in de rest van de wijk.

De Zwarte Hond heeft gekozen voor een heldere vormentaal, die aansluit op de bestaande bebouwing in Hoograven. Het hele project is een samenspel van volumes, geïnspireerd op de eenvoud van de wederopbouwarchitectuur. Met een hoge, architectonisch gedifferentieerde gevelwand aan de ’t Goylaan geeft het winkelblok de wijk een nieuw gezicht. Verticale en horizontale, hoge en lage elementen met flauw hellende zadeldaken wisselen elkaar af. Hierdoor wordt de grootschaligheid op speelse wijze doorbroken. Een iets hoger oprijzende toren is het visuele baken voor de achtergelegen rijen geschakelde woningen. Door het winkelcentrum ook aan de achterzijde een duidelijk gezicht te geven, wordt de relatie tussen de hoogbouw en de laagbouw versterkt.

De ontsluiting van de appartementen boven de winkels middels glazen galerijen geeft deze zijde van het bouwblok een horizontale geleding. Het verhoogde parkeerdek waar de appartementen op uitkomen, wordt praktisch aan het oog van de omringende bebouwing onttrokken door een rij woningen van drie bouwlagen aan de Heemstedelaan. Met een verticale glasstrook in de gevel en een verhoogde entree vormen ze de overgang naar de achterliggende grondgebonden woningen. Een opening tussen deze woningen biedt zicht op de toren van het winkelcentrum.

Laagbouw rond groen binnenterrein

De gesloten stroken laagbouw met tweelaagse woningen worden gemarkeerd door vierkante hoekblokken met drie lagen starterswoningen. Hiermee heeft De Zwarte Hond het accent gelegd op de doorsnijdende straten en de openbare ruimte. In het hart van de laagbouw is een groen binnenterrein ontworpen. Vanuit de buitenruimte van de aangrenzende woningen hebben de bewoners zicht op deze aanleg.

Upgrading

Het winkelcentrum is al enige tijd gereed en blijkt niet alleen architectonisch een aanwinst te zijn voor de wijk. De openbare ruimte oogt bijzonder aangenaam en de Albert Hein XL en enkele winkels die ook op zondag hun deuren openen zorgen voor een levendig straatbeeld. Ook een groot deel van de woningen is inmiddels opgeleverd. Het hele project moet in 2011 worden afgerond. Dan zal langzaam blijken of ingrepen het beoogde effect hebben. Zullen de nieuwe bewoners en hun hogere inkomens ook daadwerkelijk een gunstig effect hebben op de sociaal zwakkeren uit de wijk, of hebben ze alleen invloed op de demografische percentages?

 

Gerelateerd

• Stedenbouwkundig plan Meinerswijk door Zwarte Hond
• Upgrade theaterwerkplaats door De Zwarte Hond
• Bonnema onderdeel van De Zwarte Hond
• HKU in Pastoefabriek Utrecht
• Naoorlogs erfgoed Utrecht
• Utrecht tussen 1950 en 1975

Tags: de Zwarte Hond, hoograven, naoorlogs erfgoed, Utrecht