Hermitage Amsterdam

Het nieuwe museum Hermitage Amsterdam dankt zijn grote ruimtelijkheid en helderheid mede aan weinig subtiel uitgevoerde eerdere verbouwingen. Uitgangsituatie voor Hans van Heeswijk was een 17de eeuws verpleeghuis waarvan het binnenwerk, afgezien van een paar oorspronkelijke binnenwanden, grotendeels uit de jaren zeventig stamde. Dit gaf hem de vrijheid om het interieur van het gebouw rigoureus open te breken en te vernieuwen.

De nieuwe, strikt symmetrische indeling van het voormalige verpleeghuis Amstelhof sluit goed aan bij de classicistische architectuur van het ruim 300 jaar oude carrévormige bouwwerk. In de voor- en achtervleugels zijn de entrees en uiteenlopende voorzieningen ondergebracht. De expositieruimten bevinden zich in de twee zijvleugels van de carré.
Deze verdeling van de functies over het bouwvolume is niet alleen volstrekt helder maar getuigt ook van een rationele omgang met mogelijkheden en beperkingen. De twee zijvleugels waren het meest geschikt om te worden verbouwd tot expositieruimten. Hun oorspronkelijke bouwstructuur bestond uit carrés van verpleegkamers (de huidige kabinetten en galerijen) rondom rechthoekige lichthoven (nu de grote tentoonstellingszalen).
De vleugel aan de Amstel was de enige met nog een redelijk intacte oorspronkelijke bouwstructuur (kerkzaal, regentessenkamer) die een ingrijpende verbouwing tot hedendaagse expositieruimte bij voorbaat onmogelijk maakte. De vleugel aan de kant van de Weesperstraat daarentegen, was bij de grote renovatie van de Amstelhof in de jaren zeventig volledig gesloopt en opnieuw opgetrokken. Dit bood Hans van Heeswijk de mogelijkheid om deze zogeheten tuinvleugel te voorzien van een compleet nieuwe interne structuur met grote open ruimten voor entree, foyer, restaurant en auditorium.

Beter dan nieuwbouw
Ook in logistiek opzicht zit het museum slim in elkaar. Groepen bezoekers die per bus of boot arriveren, komen het gebouw binnen via het nieuw aangelegde voorplein aan de kant van de Weesperstraat. Individuele bezoekers kunnen vanaf de Amstelzijde binnenkomen. Aan deze kant heeft Van Heeswijk van de oude ossenpoort onder het bordes van de nimmer gebruikte ceremoniële voordeur een volwaardige doorgang naar de binnenplaats gemaakt door de vloer een halve meter uit te graven. Via de poort komen individuele bezoekers op de grote binnenplaats die, recht tegenover de poort, toegang geeft tot dezelfde entreehal waar (vanaf de andere kant) ook de bezoekersgroepen binnenkomen. Hierdoor heeft de fraaie binnenplaats niet alleen een gastvrij semi-openbaar karakter gekregen, maar wordt ook voorkomen dat zich op de stoep voor het museum, net als bij het Anne Frank Huis, lange rijen wachtenden gaan vormen.
De interne verkeerstructuur is ruimer, helderder en functioneler dan in menig nieuwbouwmuseum. Vanuit de entreehal lopen brede gangen rondom de binnenplaats. Een blik op de binnenplaats is voldoende om te weten in welke vleugel van de carré je je bevindt en waar de ruimte ligt waar je heen wilt. Het restaurant en auditorium liggen recht boven de entreehal zodat ze ook ’s avonds kunnen worden gebruikt als de museumzalen dicht zijn. De belangrijkste publieksruimten bevinden zich op de eerste een tweede verdieping. De begane grond (voorheen souterrain) bevat voornamelijk ondersteunende functies.

Daglichtzalen
De grote tentoonstellingszalen in de zijvleugels zijn voormalige lichthoven die in de jaren zeventig werden dichtgebouwd met betonnen verdiepingsvloeren. Door deze lichthoven weer open te breken en te voorzien van nieuwe, deels glazen daken creëerde Van Heeswijk twee royale daglichtzalen die voldoen aan alle hedendaagse eisen van klimaatbeheersing en lichtfiltering. Omdat de op de openingsexpositie in de zalen opgestelde baljurken echter helemaal geen daglicht verdragen blijft dit bovenlicht een verrassing voor de eerstvolgende tentoonstelling van moderne schilderkunst uit het bezit van het ‘moedermuseum’ in Sint Petersburg. Hetzelfde geldt voor het van opzij invallende daglicht in de rondom de grote zalen gesitueerde 48 kabinetten. Ook in deze kabinetten zal de zonwering voor de ramen in de buitengevels gedurende de hele openingstentoonstelling hermetisch gesloten blijven.

Ontspannen karakter
Alle nieuwe toevoegingen in en aan het bestaande gebouw zijn uitgevoerd in onmiskenbaar hedendaagse vormen en materialen. Daarbij heeft Van Heeswijk de grens tussen oud en nieuw niet nodeloos scherp getrokken. Zo maken de twee grote tentoonstellingszalen met hun getoogde plafonds en joyeuze toegangstrappen op volstrekt vanzelfsprekende wijze deel uit van het museuminterieur. Niets wijst erop dat het hier gaat om overdekte voormalige lichthoven.
Geheel tegen de trend in om van musea spectaculaire architectonische ‘iconen’ te maken blinkt de verbouwing van het Hermitage Amsterdam juist uit in architectonische bescheidenheid. De nieuwe toevoegingen schreeuwen niet om aandacht maar staan primair in dienst van de bezoekers en de kunstwerken. Dit geeft het museum een heel aangenaam, ontspannen karakter.
Als er één ding is dat bezoekers mogelijk enigszins teleur zou kunnen stellen, dan is het het verhoudingsgewijs geringe deel van het omvangrijke complex dat wordt gebruikt als expositieruimte. Van de 13.000 m² bruto vloeroppervlak is ruim 4.000 m² beschikbaar voor wisselexposities van kunstwerken uit de collectie in Sint Petersburg. Daarnaast bevat de Amstelvleugel circa 500 m² vaste opstelling over de geschiedenis van de Hermitage en van het gebouw Amstelhof. Zeker op momenten dat de helft van het voor wisselexposities beschikbare vloeroppervlak wegens herinrichting voor het publiek wordt gesloten komt de verhouding tussen gebouw- en expositieoppervlak nogal scheef te liggen.

Gerelateerd

• Kasteel Holterveste 's Hertogenbosch
• Achmea Campus
• Kralings museum omgebouwd tot wooncomplex
• School in Cereol
• Fietsenstalling Den Haag
• Woonark Amsterdam