Zeven eiken van ruim honderd jaar oud op het erf van Hilberinkbosch architecten bleken in zo’n slechte staat te verkeren dat ze gerooid moesten worden. In plaats van dat de stammen naar de papierindustrie gingen, besloot architectenechtpaar Annemariken Hilberink en Geert Bosch een monumentale schuur te maken met de eigen bomen en nog negen eiken uit de directe omgeving. Het ontwerp sluit mooi aan bij het monumentale karakter van de boerderij waarin ze wonen en werken. Zo werden eiken architectuur.
Bij veel boerderijen in de Meierij van ’s-Hertogenbosch is het bedrijfsgedeelte vastgebouwd aan het woonhuis. Vaak was er dan onvoldoende ruimte voor stalling, opslag en werkruimte en werd naast de boerderij een schuur opgetrokken. Meestal uit bouwmaterialen die in de directe omgeving voorhanden waren en in een stijl vergelijkbaar met de constructieve opbouw van de boerderij.
Monumentaal karakter
Die historische en ambachtelijke werkwijze koos architectenechtpaar Annemariken Hilberink en Geert Bosch als uitgangspunt voor de bouw van een monumentale schuur op hun erf. Het ontwerp past bij het monumentale karakter van de boerderij waar ze wonen en werken. De schuur is opgetrokken uit zeven honderdjarige eiken op hun eigen erf die gerooid moesten worden. Aangevuld met negen eiken stammen van het landgoed De Wamberg aan de overkant van de weg, was er voldoende hout beschikbaar voor het nieuwe bouwwerk.
Houten gebint
De schuur is gebouwd in samenwerking met restauratie-aannemer Zandenbouw uit Aarle-Rixtel.De architecten kennen deze aannemer van verbouwingsprojecten van oude boerderijen en monumenten die ze voor hun rekening namen. Zandenbouw is een klein bedrijf met jonge vakmensen die nog precies weten hoe je een houten gebint in elkaar moet zetten en ook andere oude technieken beheersen. Op het erf zijn met een mobiele zagerij aan de hand van de tekeningen de bomen ongedroogd verzaagd tot balkhout voor de draagconstructie, de kap en het plankhout voor de gevels. Hiervoor gebruikte de aannemer de beste kernstukken uit de boom.
Lamellen en glaslatten
‘Voor de andere helft van de boomstam zijn we op zoek gegaan naar manieren om dit minder duurzame hout toch te kunnen gebruiken’, zegt Geert Bosch. ‘Balken met bastdelen verwerkten we tot lamellen in de stalling en als glaslatten voor het glas van de werkplaats. De schors is op de kopse kant van de schuur meegestort in het beton om het gebouw op te laten gaan in de boomrijke omgeving. De spintplanken zijn als bekisting gebruikt om de afdruk van het verse hout te bewaren.’
Dakspanen
De korte stukken eiken zijn gekloofd tot schaliën en als dakspanen op het dak verwerkt. Was dit niet gedaan, dan was het materiaal waarschijnlijk als haardhout in de kachel verdwenen. ‘Door de ruwheid van het gekloofde hout en de wind die er vrij spel heeft, zal de dakbedekking zeker dertig,
maar misschien zelfs wel vijftig jaar meegaan’, schat Bosch de levensduur in. ‘De laatste resten zijn als brandhout opgestapeld tegen de noordwand van de schuur waarvoor we nissen ontwierpen.’
Monumentale schuur
Voor de vorm van het gebouw liet Hilberinkbosch zich inspireren door de zogenoemde dwarsdeelschuren uit de omgeving. Het gebouw telt drie ruimtes: een open stalling voor voertuigen, een berging en een werkplaats annex vergaderruimte voor het kantoor. Boven de berging bevindt zich een verdiepingsvloer die in open verbinding met de werkplaats staat. De werkplaats is volgens de architecten zo geslaagd, dat hij meestal als vergaderruimte gebruikt wordt. De afmetingen van de schuur zijn bepaald door de plek waar voorheen versleten bouwsels stonden. We wilden de nieuwe schuur op de plek van de oude terugbouwen omdat de omringende bomen zich al naar dat gebouw gezet hadden, zegt Annemariken Hilberink. ‘De kenmerkende dakvorm – een asymmetrische kap – is voornamelijk bepaald doordat we de zolder goed bruikbaar wilden maken.’
Vier ankerbalkgebinten
De dwarsdeelschuur is opgebouwd uit vier ankerbalkgebinten die onderling verbonden zijn door gebintplaten waarop de sporenkap rust. De kap is asymmetrisch van opbouw met een steil en een flauw dakvlak. ‘Oude boerderijen’, weet Bosch, ‘zijn ook opgebouwd uit gebinten met staanders en dekbalken. Je zet er een paar op een rij en verbindt ze onderling met lange balken, de gebintplaten. Zo doen de boeren het al eeuwen en wie zijn wij om zo’n geniaal eenvoudige constructie te gaan verbeteren?’
Bestaande kwaliteiten
Hilberinkbosch koos bewust niet voor een stijlbreuk op het erf door de schuur bijvoorbeeld in staal en glas uit te voeren. ‘Daar zijn we sowieso niet van’, zegt Bosch. ‘De essentie van ons bureau is dat we nieuwe dingen maken met bestaande kwaliteiten. Op elke locatie waar je bouwt, vind je namelijk kwaliteiten die als basis kunnen dienen voor het nieuwe dat je maakt. Daar komt bij dat het nieuwe dat we maken ook echt iets nieuws moet zijn. We gaan niet domweg een oude boerenschuur imiteren, maar kozen voor een monumentale schuur met een eigentijds draai.’
Afwijkende details
Bij de gebouwen die het echtpaar maakt, zijn twee dingen belangrijk. Het ontwerp moet bij de eerste aanblik een soort herkenning oproepen. Tegelijkertijd moet het ontwerp iets unieks hebben. ‘In eerst instantie herken je het gebouw op ons erf als schuur,’ verklaart Hilberink het ontwerp, ‘maar als je er even langer naar kijkt, ontdek je allerlei afwijkende details en verrassende vondsten als de dakvorm en de ruw gezaagde lamellen van de vergaderruimte. Die maken de schuur echt van deze tijd terwijl de basis met zijn gebinten puur ambachtelijk is.’
Onvolkomenheden
Geert Bosch vult aan dat je heel anders over bouwen en ontwerpen gaat denken als je teruggrijpt op hoe de boeren het vroeger deden. ‘De balken en het timmerhout dat we gebruiken is niet overal even recht of netjes glad geschuurd. Daar moet je tegen kunnen. Je moet af en toe accepteren dat onvolkomenheden in het materiaal zitten. Maar wat geeft dat zolang er constructief maar niks mis met het materiaal is.’
Dit artikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL nummer 4 van 2018
Gerelateerd