Aan de Groenmarkt in Gorinchem is woningbouwvereniging Palissade gevestigd in een gerestaureerd rijksmonument en belendende nieuwbouw. De voorgevel van het complex aan het plein bestaat uit drie verschillend vormgegeven delen en voegt zich zo in de schaal en de ritmiek van de pleinwand. Ondanks de klassieke gevelopbouw oogt de nieuwbouw eigentijds en contrasteert het op aangename wijze met de bestaande bebouwing.
Het rijksmonument is een herenhuis, in de 18e eeuw ontstaan door samenvoeging van twee oudere huizen en vanaf 1865 in gebruik als Oude Vrouwenhuis. Ten behoeve van de nieuwbouw van een verzorgingshuis op deze locatie is in 1977 een groot deel van de oorspronkelijke bebouwing gesloopt en vervangen. Eind jaren negentig verlaat het verzorgingshuis het complex aan de Groenmarkt en laat de woningbouwvereniging haar oog erop vallen, in haar zoektocht naar een meer centraal gelegen locatie voor haar woonwinkel met kantoor. De voor de nieuwe bestemming onbruikbare bebouwing van 1977 is nu verwijderd en vervangen door nieuwbouw. De nieuwe lay-out is gebaseerd op het ruimtelijke concept van de achttiende-eeuwse situatie. Projectarchitect Walter van Meijl reconstrueerde de opzet met een voor- en achterhuis, met daartussen een kleine patio. In het voorhuis bevinden zich ter weerszijden van de statige hal de Salon, die fungeert als ontvangstruimte en de Galerie, die bestemd is voor exposities en mede ten dienste staat aan de stad.
De regentenkamer van het Oude Vrouwenhuis, die werd geïntegreerd in de nieuwbouw van 1977, is nu wederom behouden en in het achterhuis van de nieuwbouw opgenomen. Met behulp van een nieuwe gefundeerde vloer met daarop een soort tafelconstructie is dit bouwdeel weer opgehoogd met twee verdiepingen in houtskeletbouw.
Achter het linkerdeel van het monument is een smalle en diepe nieuwbouwvleugel gerealiseerd. De begane grond is bestemd als uitbreiding van een winkel aan de achtergelegen Gasthuisstraat. De eerste, tweede en derde verdieping zijn in gebruik als kantoorruimte. Een smalle wigvormige vide maakt dit deel los van het achterhuis.
Driedeling
Het contrast tussen de eigentijds vormgegeven nieuwbouw en de statige 18e-eeuwse bakstenen gevel van het monument levert een spannend beeld op. Met het oog op inpassing in de kleinschalige pleinbebouwing is ervoor gekozen het exterieur van de nieuwbouw als twee onderscheiden delen vorm te geven. Het dominante linkerdeel heeft een gevelbekleding in Belgisch hardsteen, het expressieve dak is van gepatineerde zinken losagnes. Daarnaast, als buffer tussen het monument en de expressieve en dominante nieuwbouwgevel, staat een meer ‘neutraal’ deel in gefelst zink, dat voor een aangename balans zorgt. Overigens loopt de ruimte achter deze twee nieuwe geveldelen over de volle breedte door. Op de begane grond is de woonwinkel van Palissade gevestigd, de eerste en tweede verdieping herbergen elk een appartement, en op de derde en vierde verdieping is een penthouse gesitueerd. Naast de afwijkende materialisatie en vormgeving van het middendeel zorgen de grote entreepui van de woonwinkel en de loggia’s op de verdiepingen dat dit deel visueel loskomt van de belendende gevels.
Dominante kap
Vooral het dak trekt aandacht. Een dakhelling tussen de 45 en 600 was verplicht voor de nieuwbouw. In de hoge kap bevindt zich een penthouse met entresol. In plaats van de gebruikelijke dakkapellen of dakvensters heeft Van Meijl het dak gesneden, geknikt en gedeukt om licht en zicht te creëren. De openingen zijn gevuld met kozijnloos glas, dat in het dakvlak ligt. De bijzonder gevormde vensteropeningen en de ‘dakflappen’ omkaderen en sturen het uitzicht vanuit het penthouse op de kerk en de toren.
De gevel van het middendeel kruipt als een rups over het dak heen, een verholen dakgoot zorgt voor een naadloze overgang. De strakke vormgeving wordt versterkt door uitklapbare balkonhekjes voor de dakvensters, en ook het dakterras ligt verscholen achter de ogenschijnlijke nok, die feitelijk de balustrade van het terras is.
Bouwsporen
Een gedegen bouwhistorisch onderzoek lag ten grondslag aan het restauratieplan. Waardevolle elementen zijn behouden en bouwsporen die soms zelfs dateren uit de middeleeuwen zijn hier en daar omkaderd in het zicht gebracht. Waar mogelijk zijn oude sparingen weer aangebracht. Van Meijl heeft ervoor gekozen nieuwe elementen zoals binnenwanden en luchtkokers eigentijds uit te voeren in materialen als glas en onbewerkt staal, waardoor ze expliciet geen deel uitmaken van het ruimtelijk verhaal van het monument.
Door de in het verleden gemaakte doorbraken ten behoeve van het verzorgingshuis en een incidentele aanpassing kon een goede verbinding gelegd worden tussen oud en nieuw, zonder monumentale delen verder aan te tasten. Met een nieuw trappenhuis en een doorlooplift, worden de hoogteverschillen tussen het oude voorhuis en de nieuwe kantoorvleugel overbrugd. Het niveauverschil tussen de nieuwe vleugel en de nieuwe verdiepingen van het achterhuis is opgelost via trapjes, die zijn gevouwen uit één metaalplaat. Deze heeft Van Meijl speciaal voor dit project ontworpen, evenals de asymmetrische stoeppalen. Deze betonnen palen zijn allemaal in dezelfde mal gegoten, maar door ze iets gedraaid ten opzichte van elkaar te plaatsen hebben ze ogenschijnlijk elk een unieke vorm.
Van Meijls liefde voor scherpe contrasten in vorm, textuur en kleur en voor toepassing van metaal hebben geresulteerd in een eigentijds ontwerp met respect voor het verleden. De woningbouwvereniging is tevreden met haar opvallende onderkomen, die ondanks de beperkingen van locatie en monument een functionele indeling heeft. De gevelwand aan de Groenmarkt tenslotte is een pareltje rijker.
Sinds eind 2003 is Walter van Meijl zelfstandig werkzaam onder de naam WAS architecten.
Dit artikel is verschenen in BOUW #07/2005
Gerelateerd
Tags:
appartementen,
kantoor,
rijksmonument,
woningbouwvereniging