Metselpiece van Boris Tellegen

Het zijn tegenpolen – de graffiti artist die zich de stad letterlijk toe-eigent door deze als canvas te gebruiken en de architect die gebouwen beschouwt als zijn creatieve en daardoor onaantastbare eigendom. Toch kan er uit deze beladen verhouding iets moois groeien. Onder zijn straatnaam Delta vergaarde Boris Tellegen (1968) internationale roem met zijn geometrische graffitistijl. Ingrijpen in de stedelijke structuur doet hij nog steeds; maar nu met sculpturen en zelfs architectonische installaties. Voor een recent project – een abstracte gevelconstructie – zat hij zelfs met de architect aan tafel.

Voor het wooncomplex Huis van Hendrik in Haarlem ontwierp Tellegen in samenwerking met architectenbureau Heren 5 een vernuftig metselwerk in de voorgevel. Boven de entree is de gevel opengebroken in geometrische vlakken – alsof een graffitipiece door de architectuur is ingekapseld. Het schetsontwerp maakte Tellegen óp de bouwtekening. ‘Daarbij heb ik veel met de architecten om de tafel gezeten. Hoe en waar moesten ramen komen voor de lichtinval, hoe groot mag het ontwerp worden, dat soort vragen.’ Het metselpiece ligt op een knik in het gebouw en vormt daarmee een zachte verbinding tussen twee geveldelen. Voor Tellegen telde vooral dat het hierdoor eenvoudiger was om de vlakken over en in elkaar te laten schuiven. ‘Het is echt een ruimtelijk werk geworden.’

Puzzelstenen

Uitgangspunt voor het ontwerp was een strak grid gebaseerd op de hoogte van de ramen. Ook maakte Tellegen een vlakverdeling met uitsluitend hoeken van 45 of 90 graden. ‘Zelfs de bakstenen die in mijn ontwerp zijn gebruikt zijn dezelfde als in de rest van de gevel. Voor het metselwerk zijn vijf verschillende bakstenen gebruikt, variërend van donkergrijs tot lichtgelig. Bij elk vlak heb ik gekozen voor een andere combinatie van stenen, wat telkens een andere tint oplevert. Ook de voegen hebben telkens een iets afwijkende kleur. Maar als geheel heeft de gevel toch een gelijkmatige uitstraling.’ De realisatie van het project is een bijzonder samenwerkingsproject van uiteenlopende specialisten. Zo moest de draagkracht van het metselwerk worden doorberekend door een constructeur. Ook werd overlegd met een baksteenspecialist. Onmisbaar waren ook de metselaars van Meco op de bouwlocatie. ‘Zij hebben heel wat moeten puzzelen op de steigers.’
Meestal werkt Tellegen op kleinere schaal en individueel. Maar ook zijn platenhoezen, sculpturen, potloodtekeningen, schilderijen en ruimtelijke panelen van hout roepen onmiddellijke associaties op met gebouwen, straten en bruggen. Geometrische volumes schuift hij in lagen over en in elkaar, waardoor ze ogen als grootstedelijke plattegronden. Alsof hij de gebouwde wereld heeft gedeconstrueerd en weer samengevoegd tot een abstract stilleven. Letterlijk geïnspireerd door de architectuur wordt hij niet, vertelt hij in zijn Amsterdamse studio die bezaaid is met hout, karton, piepschuimen objecten, gereedschap een verdwaalde trick bike en vier flipperkasten. ‘Ik loop niet uren door over straat op zoek naar inspirerende vormen. Ook doe ik geen uitputtende studie naar stedenbouw. Als je werkt met geometrische vlakken, dan wordt de vergelijking met architectuur al snel gemaakt’, relativeert hij zelf.

Wolkenkrabbers en letters

Maar het kan geen toeval dat zijn loopbaan begon met spuitbussen waarmee hij direct reflecteerde op de gebouwde omgeving. Tijdens zijn studie Industrieel Ontwerp in Delft ging hij ’s avonds in de rafelranden van de stad op zoek naar de adrenalinerush van de illegaliteit en de geldingsdrang. ‘Hoe mooier je piece en hoe gekker de plek, des te meer credits je verdient.’ Totdat uiteindelijk graffiti versmelt met de ontwerpwereld. ‘Ik moest een telefoon ontwerpen en dacht: zou ik daar ook letters voor kunnen gebruiken?’ Tellegen demonstreert met pen en papier. ‘De letter i bijvoorbeeld. Die kan een ruimtelijke vorm krijgen en uitlopen in een pijl. Dan kunnen die zijkanten ook weer een vorm krijgen. En de pijl krijgt weer een andere ruimtelijke vorm. En zo bouw je laag voor laag een 3D-letter op.’ Graffitikunstenaars noemen zich niet voor niets schrijvers. ‘De basis van graffiti is tenslotte de letter waarmee je overal je tag schrijft.’
Met zijn unieke composities van 3D-letters wordt Tellegen beroemd – én berucht – met zijn tag-naam Delta. Gaandeweg wordt zijn werk steeds abstracter. Om zijn idioom van alfabetische 3D-composities te verdiepen, verruilt hij de straat voor de studio. Maar inmiddels eist zijn werk ook weer een plek op in de stad in de vorm van een muurschildering of sculpturen, nu in opdracht van (kunst-) instellingen of ontwikkelaars. Soms zijn deze stedelijke interventies figuratief en functioneel, soms abstract en conceptueel of gewoon mooi. ‘Of ik nu een opdracht krijg voor een standbeeld of een vrij werk op canvas maak, ik begin altijd met een schets op papier. Net als bij mijn graffiti vroeger.’
Inmiddels tast hij de grenzen tussen kunst en architectuur af. Voor een expositie in De Fabriek in Eindhoven deed hij een architectonische ingreep in een ruimte. ‘In het midden van de oude fabriekshal heb ik een muur gebouwd van geometrische panelen in verschillende kleuren. Vervolgens heb ik hier een strakke houten muur overheen gebouwd waaruit ik delen heb weggehaald. Uiteindelijk blijft zo een muur over waar stukken vanaf waren geschraapt, zodat de structuur ervan zichtbaar wordt.’ Het kunstwerk zou gebruikt kunnen worden als akoestisch paneel. Tellegen lacht: ‘De muur is na afloop in stukken gezaagd. De losse elementen hebben vervolgens in Muziekgebouw aan ’t IJ gehangen. Als kunstwerk en niet als geluidsmuur.’

Samenwerking met Heren 5

‘Met zijn geometrische vlakken wekt Boris Tellegen de suggestie van een gelaagde structuur. Als hij vervolgens ook nog eens echt ruimtelijke composities maakt, zoals zijn houtsculpturen, dan kan hij met minimale middelen een sterke diepte creëren.’ Zo omschrijft projectarchitect Merijn de Jong van Heren 5 de keuze om met Tellegen samen te werken. ‘We hebben hem bewust al in een heel pril stadium bij het ontwerp betrokken om kunst en architectuur te kunnen integreren.’ De referenties aan de controversiële graffiti zijn juist ‘spannend’, vindt De Jong. ‘Graffiti is een krachtige vorm van communicatie. Het lokt interactie uit tussen gebouwen en passanten. Die kwaliteit hebben we ingezet in onze architectuur.’

Tekst Jeroen Junte
Gepubliceerd in ArchitectuurNL 06 2014