Michaelschool Leeuwarden – Onix

De Michaelschool in Leeuwarden is weliswaar een zogeheten vrije school, waar kinderen volgens de antroposofische principes les krijgen, maar de bijbehorende organische architectuur is hier minder dominant aanwezig dan gebruikelijk. De schoolleiding heeft een jaar nagedacht over hun ideale school. “En het lijkt erop dat ze die gekregen hebben”, aldus architect Allart Vogelzang van Onix. Hij wist de antroposofische onderwijsfilosofie te koppelen aan een functionele lay-out. Kleurrijke lokalen, elk met een andere vorm, groeperen zich in een cellenstructuur rond het hart van de school, een hoge centrale hal met een open karakter en fraaie lichtval.

premium
Vaak is een gebouw waar een antroposofische instelling in huist, van verre al herkenbaar. De opvattingen van Rudolf Steiner presenteren zich nogal eens door veelhoekige gebouwen, opvallende kozijnen, het gebruik van veel blank hout, en pastelkleurige muren, vloeren en gordijnen. Het bestuur van de Michaelschool, dat optrad als bouwheer, was duidelijk niet op zoek naar een kloon van het Goetheanum (internationaal centrum voor de antroposofie in Zwitserland) of een look-alike van de organische kantoorgebouwen zoals we ze in Nederland van Alberts & Van Huut kennen. De nieuwbouw van de Michaelschool moest volgens de opdrachtgevers een omgeving worden waar wel de intenties van de antroposofie tot uitdrukking zouden komen, maar de architecten hoefden beslist geen ‘klassiek’ antroposofisch gebouw te ontwerpen.

Cellenstructuur
Uit vier bureaus die een schets mochten presenteren, werd het Groningse bureau Onix gekozen. Dat is geen antroposofisch angehaucht bureau, zoals dat van Thomas Rau bijvoorbeeld wel is. De schetsen waarmee Onix de opdrachtgever overtuigden lieten een centrale ruimte met een open karakter zien, een hart, van waaruit allerlei verbindingen mogelijk zijn met andere ruimtes in het gebouw. Een cellenstructuur die doet denken aan een spons, is de metafoor die het bureau zelf gebruikt. Hier geen lange gangen met lokalen eraan, maar aaneengeschakelde ‘holtes’ waarbij de tussenruimtes ook van belang zijn en een functie vervullen. Van buiten oogt de Michaelschool niet als een typische vrije school: het zou een willekeurige basisschool kunnen zijn. Waar in het interieur zachte lijnen, gebogen vormen en rondingen duidelijk aanwezig zijn, is het gebouw van buiten een zeshoek.

De plattegrond van de school komt voort uit de vorm van de beschikbare kavel, en het pentagram, dat als symbool van mens en universum belangrijk is in de antroposofie. Die twee zijn op elkaar gelegd, verdraaid en vervormd en leveren nu een veelhoekig gebouw op. Dat lijkt van buiten kleiner dan het in werkelijkheid is (1000 m2), omdat je de vorm niet in één oogopslag overziet. Het lijkt een vierkant doosje, maar het heeft onverwachte punten.

Vele schakeringen off-white in gevel
De Michaelschool staat midden in een jaren vijftig laagbouw woonwijkje. Het is een fris ogend, off-white gekleurd gebouw, tussen een zee van rode bakstenen en dito pannendaken. Het exterieur bestaat deels uit bijna wit metselwerk en deels uit white-wash larikshout. Door het gebruik van smalle en brede planken die zowel horizontaal als verticaal zijn verwerkt en verschillende materialen die in kleur vlakbij elkaar liggen maar in textuur verschillen, ontstaat een fraai vlakkenspel op de gevel. Achter sommige verticale plankjes blijken luiken schuil te gaan, voor de ventilatie voor de klaslokalen. Die zijn alleen duidelijk zichtbaar als ze open staan.

Het schoolplein en de tuin eromheen zijn nog niet klaar. Een groot zwarte metalen hek dat om de buitenruimte heen is geplaatst, is een dissonant: het lijkt noch aan te sluiten bij de keuzes van de architect, noch bij die van de school. Hopelijk kan de inrichting van de tuin dat zwarte raster binnen een groeiseizoen grotendeels camoufleren.

Kleuren en materialen in interieur
Het interieur is door Onix neutraal gelaten: kaal beton, blank hout, witte muren. ‘Als een wit doek, dat door de school zelf ingekleurd kon worden’, aldus de projectarchitect, Allart Vogelzang.

De school zelf heeft de kleurenleer van Rudolf Steiner wel uitbundig op het interieur losgelaten. Alle lokalen hebben een eigen kleur, die van geel, oranje en roze voor de jongste leerlingen, verloopt naar blauwen en groenen voor de oudere groepen. Die kleuren komen terug in de vloer, gordijnen en muren. Als het buiten donker is en binnen de lampen aan zijn, zorgt dat van buiten voor een sprookjesachtig beeld, dat moet gezegd. Warm.

Die term geldt ook voor het interieur van de klaslokalen. Er brandt een kaarsje, de juf zit op een ouderwets aandoend leunstoeltje, er liggen kleedjes op tafel en uiteraard hangt her en der een potloodtekening met een regenboog. Geen hagelnieuwe bankjes en kasten, maar meubelstukken die mee zijn gekomen uit het vorige gebouw, en duidelijk gebruikssporen dragen. Tafels, stoelen en boekenkasten: alles is van robuust en warm gelakt blank hout. Dat geldt ook voor de leuningen langs de trappen en de kapstokken: fraai gebogen planken.

Expressieve plattegrond
De materialisering mag dan terughoudend zijn, de plattegrond is behoorlijk expressief. Opvallend zijn de zichtlijnen: waar je ook staat in het gebouw, steeds komt het daglicht van meerdere kanten binnen, en zie je dus ook de buitenwereld. Op de etage is één uitbundige wand van glas en diagonale kozijnen gemaakt: bijna een kunstwerk.

De gekozen cellenstructuur leidt tot een mooie open hal, die op de eerste verdieping een fraaie balustrade heeft, een ruimte met uitstulpingen, gebogen wanden en een prachtige lichtval van alle kanten. Een hart.

Een belangrijke ruimte in een antroposofische onderwijsinstelling is de euritmiezaal: vanwege de vele vieringen die bij deze vorm van onderwijs horen, en de bewegingslessen die door het hele lesprogramma verwezen zitten. In de euritmie gaat het erom dat je de innerlijke beweging – je gevoel – ook door daadwerkelijke bewegingen, kunt laten zien.

De euritmiezaal in de Michaelschool grenst aan de centrale hal. Een mooie plek met een houten dansvloer, en een podium dat door het uittrekken van onderschuifkasten op wieltjes nog extra tribuneplaatsen herbergt. De zaal is verdiept, waardoor mooi zicht op de buitenwereld ontstaat. Middels een schuifwand is de ruimte enorm te vergroten: dan komt de centrale hal erbij. Eén van de muren is voorzien van een prachtig warm geel gekleurd wandkleed dat de hele muur beslaat: een werk van textielkunstenaar Claudy Jongstra, moeder van één van de leerlingen van de Michaelschool. Dat is nou eens echt mazzel hebben.

ArchitectuurNL 10-2010

Gerelateerd

• Architectenbureau Onix op zoek naar ideale school
• ArchitectuurNL 04 2014 bomvol inspiratie
• Oude landgoederen, nieuwe luister
• Wood Works Onix
• ONIX architect van het jaar 2010
• Deltaplan voor woningbouw

Tags: Claudy Jongstra, Onix