De architecten Elisabeth Boersma, Marc van Asseldonk en Auguste van Oppen transformeerden de voormalige Ru Paré school in de Amsterdamse wijk Slotervaart in een huiskamer voor de wijk. Bijzonder aan deze transformatie was hoe de gelegenheidscoalitie de opdracht in de wacht sleepte. Zij pitchten een strategie die naadloos aansloot op de visie van de opdrachtgever. De transformatie won eerder dit jaar de Gulden Feniks in de categorie Low Budget High Impact.
Voor de transformatie van de voormalige Ru Paré school in de Amsterdamse wijk Slotervaart in een huiskamer en ontmoetingsplek voor de wijk pitchte architect/strateeg Elisabeth Boersma van planB.
urban&social strategies niet een ontwerp, maar een strategie. Het achterliggende idee was dat denken vanuit de latente capaciteiten van de wijk en haar bewoners veel beter het idee over de transformatie recht zou doen dan eerst met een ontwerp komen en dan pas gaan nadenken over de invulling van de ruimtes van de school.
Het verzoek mee te doen aan de pitch kwam van opdrachtgever Samenwonen-Samenleven (SW-SL) uit Amsterdam. Deze stichting heeft als missie ‘helpers helpen waar geen hulp is.’ SW-SL zet zich in om de samenredzaamheid in kwetsbare wijken te stimuleren. Dat gebeurt door programma’s en projecten van welzijn en informele zorg te initiëren en te ondersteunen; met sociaal ondernemerschap in horeca (de Eeterij), beheer en programmering van maatschappelijk vastgoed (Beheerbedrijf), onderhoud (Kluslab) en met verschillende kunst- en cultuurprogramma’s. De transformatie van de voormalige Ru Paré school in een huiskamer voor de buurt, past als een handschoen bij het streven naar zelfredzaamheid van een probleemwijk als Slotervaart.
Naadloos
Alle bureaus die gevraagd werden te pitchen, werden uitgenodigd op de school en kregen een uur de tijd om hun idee over het voetlicht te brengen. ‘We werden in een klaslokaal gezet om zonder maquette, powerpointpresentatie of ander materiaal te bedenken wat ons plan voor het gebouw zou zijn’, zegt Boersma. ‘We presenteerden als enige niet een ruimtelijk voorstel maar een strategie. Dat was riskant omdat men toch vaak een ruimtelijk voorstel van architecten verwacht. Onze strategie bleek achteraf naadloos aan te sluiten bij de visie van wederkerigheid van de opdrachtgever. Het bestuur van de stichting ging een uur in beraad en nog diezelfde middag kregen wij de opdracht.’
De strategie die de gelegenheidscoalitie van Boersma c.s. ontwikkelden, bestond op de eerste plaats uit een inventarisatie van partijen die een rol spelen in de wijk. Zaken als wie de mogelijke gebruikers van het gebouw zijn en waaraan de wijkbewoners behoefte hebben, werden eerst in kaart gebracht, dus doordat er een streep op papier werd gezet.
‘Om dat helder te krijgen, organiseerden we verschillende workshops rond thema’s als culturele verschillen, ruimtegebruik, maar ook geloof. Zo ontdekten we dat er behoefte bestond aan gebedsruimtes, maar dat kon er maar één zijn omdat we beperkte ruimte hadden. Daar moet je samen met de bewoners uit zien te komen en dat is een interessante puzzel. De opbrengst van al dat vooroverleg is dat er een programma van eisen is ontstaan dat we heel goed in het gebouw konden inpassen waardoor het gebouw echt van de gebruikers dus van de buurtbewoners is geworden.’
Urban mining
De eerste stap in de strategie was dus inventariseren van de behoeftes in de wijk en bekijken of de wijkbewoners een rol konden spelen in het transformatieproces. Stap twee was uitzoeken of er binnen het beperkte budget mogelijkheden bestonden om de kosten van de transformatie te drukken. Het team van Boersma ontdekte dat er vlak achter de school een aantal woonblokken van Eigen Haard stonden die gesloopt zouden worden. Dat bracht het team op het idee van ‘urban mining’.
In samenwerking met een aantal studenten Bouwkunde van de Hogeschool van Amsterdam zijn de nog bruikbare bouwmaterialen in de te slopen panden geïnventariseerd, zoals kozijnen, wcpotten en wasbakken. Dat ging in goede samenwerking met de Rotterdamse aannemer Oranje die gespecialiseerd is in hergebruik van bouwmaterialen. Via de ‘urban mining’-route kwamen de architecten ook op het pad van gebruikte kassen die in de gymzaal van de school verwerkt zijn als losse werk- en spreekruimtes. Lebo uit Amsterdam was uitvoerend aannemer. Dit bedrijf houdt kantoor in de wijk Slotervaart en wilde jongeren uit de wijk die maar moeilijk aan een baan komen een kans op werk geven. De jongeren zijn tijdens de transformatie door Lebo opgeleid in het aannemersvak en nu blijvend betrokken bij het onderhoud van Ru Paré en ander vastgoed uit de buurt. Ook op dit vlak komt het streven naar wederkerigheid van SW-SL in de aanpak van het projectteam naar voren.
Lameldeuren
De belangrijkste ingreep in het gebouw betreft de lameldeuren in de gymzaal. ‘De oorspronkelijke, kleine ingang zat eerst aan de andere kant van het gebouw, maar paste niet bij het idee de school te transformeren tot huiskamer voor de buurt. Daar kwam bij dat de opdrachtgever de commerciële exploitatie van de gymzaal niet rond kreeg. Wij kwamen toen met het idee de hele wand van de gymzaal met lameldeuren te openen en met een brede luie trap toegankelijk te maken. Achter in de gymzaal hebben we voormalige kassen als kleine verhuurbare ruimtes op een onderbouw van stalen HEA-profielen gezet en zo kregen we het financiële plaatje toch rond. Bovendien kon op deze manier kon het schoolplein worden getransformeerd in een functionele publieke ruimte.’ Voor de hele transformatie was iets minder dan 6 ton beschikbaar. Meer dan de helft van dat bedrag ging op aan achterstallig onderhoud, nieuwe dakbedekking, installatiewerk en plaatsing van dubbel glas. Voor een krappe 3 ton is de transformatie uiteindelijk uitgevoerd, wat neerkomt op een kleine 175 euro per vierkante meter.
Leerproces
‘Maar ook als we over een dubbel zo groot budget hadden kunnen beschikken, was onze aanpak identiek geweest’, zegt Boersma. ‘Daar komt bij dat we dit project erg graag wilden doen, dus hebben we niet op een uurtje meer of minder gekeken; dat is onze bijdrage als het om wederkerigheid gaat. Waar het ons uiteindelijk om ging, was het leerproces van de transformatie meenemen naar volgende projecten. Belangrijkste leerpunten voor ons waren onder meer het ‘urban mining’-project. Dat kan je als architect wel willen maar als je vervolgens bereikt dat ook een Hogeschool er in mee wil gaan, dan kan je deze opvattingen én kennis direct breed delen. Wat we hier geleerd hebben, is dat hergebruiken van bouwmateriaal dat al beschikbaar is het ‘nieuwe normaal’ kan worden. Transformatie op zich gaat al over wat er is en als je daar voorhanden bouwmaterialen aan kunt toevoegen, dan is dat enkel maar winst.’
Gepubliceerd in ArchitectuurNL 05 2017
Gerelateerd
Tags:
nrp gulden feniks,
transformatie,
urban mining