Aan de Bamshoevelaan in Roombeek Enschede is onlangs villa Welpeloo opgeleverd. Het eerste complete gebouw van 2012Architecten. Al ruim tien jaar timmert het bureau aan de weg met slimme en verfrissende ideeën over hergebruik. Het door 2012Architecten geïnitieerde Superuse gaat verder dan cradle to cradle. De oorspronkelijke eigenschappen en kwaliteiten van (hergebruikte) materialen worden benut met een minimum aan bewerking. Er is in Enschede dan ook sprake van een mengvorm tussen nieuwbouw en herbouw. Superuse in de praktijk.
Superuse
De opdrachtgevers, een echtpaar met een grote liefde voor kunst, keerde na een periode in Den Haag terug naar hun roots in Enschede. Ze volgden 2012Architecten al een langere tijd en hun ideeën over Superuse spraken hen zeer aan. Behalve een ruime woning wensten zij ook een opslag voor hun kunstcollectie, een expositieruimte, een studio en een gastenverblijf.
Staalconstructie: hergebruikte textielmachine
2012Architecten zoekt bij aanvang van een project altijd of er nog materiaal nabij de bouwplaats beschikbaar is dat geschikt is voor hergebruik bij de bouw. Eigenlijk niets nieuws, in voorgaande eeuwen werden ook balken, stenen, deuren, en soms hele muren en kapconstructies hergebruikt bij nieuwbouw.
Bij de firma Lotex in Enschede, een verzamelbedrijf van oude textielmachines, vonden de architecten een textielmachine uit 1989, waarvan het staal goed bruikbaar was voor de constructie van het huis. Omdat geen garantie op het staal gegeven kon worden, is uitgegaan van de zwakste stukken en is de staalconstructie overgedimensioneerd, om aan alle eisen te voldoen.
Gevel: kabelhaspelhout
Bij de Twentse Kabel Fabriek in Haaksbergen werden afgedankte kabelhaspels betrokken. Het hout van de zijkanten van de haspels is niet bruikbaar, maar het kernhout is in goede conditie en bovendien zonder gaten. De kabelhaspellatjes zijn in twee lagen verticaal gemonteerd, onderbroken door horizontale aluminium waterlijsten. Dit levert een grafisch en levendig gevelbeeld op. Het hout van de gevel is geplatoniseerd om het te verduurzamen, er was een keuze tussen diffuseren en platoniseren en mede dankzij de gunstige ervaringen bij Galerie 1646 in Den Haag (zie ArchitectuurNL #07 2008) viel de keuze op het laatste.
De gevel heeft een fraai patina, dat na verloop van tijd zal vergrijzen. Natuurlijk kost platoniseren ook energie. Na afloop rekent Jongert precies uit hoeveel de energie in de bouw van het huis is gestopt, om te kunnen analyseren op welke punten er hoeveel gewonnen is met Superuse. Voor de isolatie van de gevel en het dak is gebruik gemaakt van polystyreenplaten afkomstig uit een gesloopt naburig bedrijfsgebouw.
Bouwlift wordt goederenlift
Plannen voor de bouw van een serre van reststukken glas zijn helaas gesneuveld om budgettaire redenen. Ook een trekkerswand, waarmee in een Fries theater ooit decors opgehesen en neergelaten werden, is niet toegepast omdat deze te duur was. De trekkerswand was bedoeld voor verticaal transport van de schilderijen tussen het depot op de verdieping en de galerie op de begane grond. Uiteindelijk heeft men gekozen om een bouwlift na de bouw als goederenlift op te stellen midden in het huis. De lift wordt aan het oog onttrokken door de verhoogde vloer van de keuken en het drietreeds trappetje naar de keuken toe.
Wasting the waste
In totaal is ongeveer 60% van het toegepaste materiaal hergebruikt: de vloeren, de staalconstructie (90%), de secundaire constructie, houten stabiliteitswanden, de isolatie, de gevelbekleding, de lift en onderdelen van de maatwerk kasten, waarin aan de binnenzijde oude bouwborden zijn verwerkt. Zelfs in de lichtarmaturen zijn paraplubaleinen hergebruikt. In de wandbekleding van de sanitaire ruimten zijn plastic koffiebekers samengeperst tot platen. Bij sommige onderdelen is meer materiaal toegepast dan gebruikelijk, zoals in de staalconstructie en gevelbekleding. Wanneer er zoveel afvalmateriaal voorhanden is, is de verleiding om meer te gebruiken erg groot. Je kunt dit beschouwen als wasting the waste, maar anderzijds is ook deze villa is geen onveranderlijke monument, maar een tussenproduct van lopende processen. Materialen worden telkens weer onderdeel van een nieuw bouwproces, althans volgens het credo van Superuse. Opvallend bij de bouw was dat juist met nieuwe materialen problemen ontstonden, zo moesten de stalen kozijnen twee maal worden teruggestuurd, omdat ze niet juist waren gemaakt.
Vormgeving en interieur
De villa ligt aan de voet van het appartementengebouw van Claus en Kaan, midden in de wijk Roombeek, tussen villa’s die in particulier opdrachtgeverschap zijn gebouwd. Alleen de kavel naast Villa Welpeloo is nog onbebouwd. De vorm en opbouw van het huis zijn nog een afgeleide van de oorspronkelijk met spoorbielzen bedachte ruimtevormende gevouwen vlakken. Deze zijn nu met andere onderdelen gematerialiseerd.
De glazen entree ligt tussen de twee gesloten gevels van gastenvleugel en woonkamer. De hoge hal heeft een mooie lichtval door toepassing van veel glas in puien en stroken onder het plafond. In de grote doorgaande ruimte van de begane grond zorgt het volume met het schilderijendepot op de tussenverdieping, voor een plaatselijke verlaging van het plafond boven de woonkamer. Behalve verschillen in plafondhoogte kent de ruimte van de begane grond ook verschillen in vloerniveau: een laag deel voor ontvangsten en gasten, een hoger deel voor de vertrekken met een meer privékarakter.
Alle leidingwerk, stopcontacten en ophangsystemen zijn aan het oog onttrokken door voorzetwanden, die ook met het oog op toekomstige renovatie handig zijn.
De woning heeft veel bergruimtes en vaste kasten, die ook zijn ontworpen door 2012Architecten, inclusief het meubilair in de keuken en de badkamers.
Leuk detail in de keuken zijn twee cirkels in de natuurstenen aanrecht, dit zijn de deksels van gescheiden afvalemmers eronder. Iets soortgelijks vinden we op de overloop van de verdieping, waar in een houten bank naast het trapgat twee openingen zijn gemaakt naar stortkokers voor de bonte en de witte was, die zo gescheiden en wel in de wasruimte op de begane grond terecht komt. Op de verdieping hebben beide riante slaapkamers elk een eigen badkamer en een overdekt balkon.
Kosten
Hoewel je zou verwachten dat door de vele hergebruikte materialen de bouwkosten lager zouden uitvallen dan bij reguliere bouw met nieuwe materialen, zijn de kosten voor deze villa uiteindelijk even hoog. Dit is onder andere te wijten aan het feit dat het een pilot betreft. Bovendien is de schaal van een individueel huis te klein om meteen economische winst te boeken. Bij grotere projecten verwacht 2012Architecten wel winst te boeken ten opzichte van bouwen met nieuwe materialen.
Per 2012 gaat 2012Architecten verder onder de naam Superuse Studios
Tekst: Jacqueline Knudsen, gepubliceerd in ArchitectuurNL #07 2009
Gerelateerd
Tags:
2012Architecten,
Enschede,
hergebruik,
jan jongert,
roombeek,
superuse,
welpeloo