Vissershop Zaanstad

Lopend met Bas Liesker door de vernieuwde wijk Vissershop wordt hij links en rechts aangeschoten door bewoners. Niet zozeer als de architect van hun nieuwe woningen, maar meer als een goede kennis. Het is typerend voor de werkwijze van Heren 5 architecten in deze wijk: bouwen voor de buurt in de 21ste eeuw. Door in schaal en sfeer aan te sluiten bij de bestaande buurt is de hechte sociale structuur van de wijk grotendeels bewaard gebleven.

Vissershop is een arbeidersdorp uit 1914 met voor die tijd zeer comfortabele woningen. Helaas is er bij de bouw fors bezuinigd op de fundering, de palen rotten langzaam weg en blijken ook nog eens te kort zodat het dorp langzaam wegzakt. Begin jaren tachtig wil de woningbouwvereniging de wijk al slopen, maar onder druk van de bewoners wordt er besloten tot renovatie. Keukens worden groter en er komen douches, maar het is allemaal maar een tijdelijke oplossing. In 1997 wordt definitief besloten tot sloop en nieuwbouw van de wijk.
Najaar 1999 wordt Heren 5 uitgenodigd een visie op het nieuwe Vissershop te formuleren. Bij het eerste bezoek blijkt al snel dat het niet alleen om 245 huizen gaat, maar dat het een wijk is met een hechte sociale structuur. Een wijk waar inmiddels de vierde generatie hoppers woont. Binnen een paar minuten weet de hele wijk dat er vreemden op het hop waren.

Bemoeibankjes
Het Vissershop ligt verscholen achter de Zuiddijk, met geknikte straten met intieme kleinschalige profielen en de straatnamen verwijzen naar de aanwezige bomen. De architecten besluiten geen nieuwe buurt te ontwerpen, maar de nieuwbouw binnen de bestaande rooilijnen te realiseren, met dezelfde profielen en dezelfde schaal. En nieuwe architectuur met een oud gevoel.
De iconen van de arbeiderswijk zijn gevels van metselwerk, mansardekappen met rode keramische dakpannen en dikke witte houten kozijnen. De woonkamers liggen aan de straat en hebben grote ramen en in de voortuinen worden de bemoeibankjes in ere hersteld. Want iedereen in Vissershop leeft op straat, zeker als de zon schijnt. En de geest van Vissershop leeft voort.
Het grootste struikelblok is het overtuigen van de bewoners. Hoppers zijn van nature wantrouwend tegenover hoge heren. Op een werkconferentie met gemeente, woningbouwvereniging en bewonerscommissie krijgen de bewoners definitief te horen dat de wijk plat gaat. Er heerst een rouwstemming bij de bewoners.
Om de bewoners te overtuigen van de nieuwbouwplannen hebben de architecten buiten de conferentiezaal een grote kijkdoos gezet waar de nieuwe wijk op schaal te zien is. Een slimme zet om op een speelse manier de bewoners een beeld te geven van hun nieuwe wijk. En het werkt, de bewoners zijn enigszins gerustgesteld.

Toren
Voorjaar 2003 gaat de eerste helft van de wijk plat, bewoners verhuizen naar wisselwoningen in of buiten de wijk. De Amsterdamse kunstenaar Ida van der Lee organiseert in november 2003 een uitvaarttocht voor de buurt, zodat de bewoners hun verdriet handen en voeten kunnen geven. Want ze zijn misschien wel gerustgesteld door de plannen, overtuigd van de noodzaak zijn ze allerminst.
Najaar 2004 keren de eerste bewoners terug in het nieuwe Vissershop, daarna wordt fase 2 gesloopt en begin 2006 zijn de laatste woningen opgeleverd. De wijk staat er fris en vrolijk bij. Enige dissonant is een school die er in de jaren zeventig is neergezet. Het plan van Heren 5 voorzag wel in sloop van de school, maar de afschrijfkosten zijn nog te hoog, dus dat moet wachten.
Over de appartemententoren, in de hoek aan de Zaan, is de architect niet helemaal tevreden. Aanvankelijk telde deze vier lagen maar geleidelijk aan werden het er meer. Uiteindelijk zijn het zeven lagen geworden en dat vindt hij eigenlijk te hoog voor deze wijk. Schrale troost is dat op het naastgelegen verlaten industrieterreintje straks een wijkje verschijnt met op de hoek een toren van 23 verdiepingen, waarbij dit torentje in het niet valt.

Bouwen voor de buurt
Het bijzondere aan dit project is dat er een nieuwbouwwijk is gekomen met het karakter van de oude gesloopte wijk, zonder een kopie ervan te zijn. De Vissershop is nieuw maar toch vertrouwd, modern met een knipoog naar het verleden, regiospecifiek bouwen avant le lettre.
De bewoners zijn tevreden met hun nieuwe huizen, hoewel er natuurlijk altijd wel iets te klagen valt. Maar belangrijker is dat de sociale structuur van de wijk voor een belangrijk deel bewaard is gebleven. En dat is toch wel een verdienste van de architecten, die precies hebben aangevoeld waar de Vissershoppers behoefte aan hadden, die écht gebouwd hebben voor een buurt.

Gerelateerd

• Kleurendetective
• Ateliers NDSM Kunststad Amsterdam
• Herontwikkeling Hoge Banka Den Haag
• Lekker leefhuis
• Maatwerk voor Podium
• Ziekenhuis Bernhoven in het groen